Σχετικά με το θέμα που προέκυψε αναφορικά με τον Τύμβο των Σαλαμινομάχων και αν το ταφικό αυτό μνημείο αφορά σε ταφές της εποχής της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας ή νεότερες, δηλώνω τα εξής:
Αρχικώς, είναι αυτονόητο ότι όλες οι επιστημονικές απόψεις είναι σεβαστές.
Ωστόσο, πρέπει να θυμίσω ότι διαχρονικά από όλους τους αρμοδίους φορείς το εν λόγω μνημείο αναφέρεται ρητά και αναγνωρίζεται ως Τύμβος των Σαλαμινομάχων.
Ενδεικτικά αναφέρω:
α) το με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/Α1/Φ26/125027/6240/23–12–2011 (ΑΔΑ: 45ΨΡΓ–ΛΘΕ) έγγραφο του τότε Υπουργού Πολιτισμού κ. Π. Γερουλάνου, με το οποίο αποφασίστηκε η μη έγκριση της ΜΠΕ για την ανανέωση των περιβαλλοντικών όρων ναυπηγείου εντός της Α αρχαιολογικής ζώνης στην Κυνόσουρα, όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων‘…το συγκεκριμένο ναυπηγείο προκαλεί σοβαρή άμεση και έμμεση βλάβη στον εν λόγω αρχαιολογικό χώρο και κυρίως στο παρακείμενο μνημείο του Τύμβου των Σαλαμινομάχων’.
β) το με αρ. πρωτ. ΥΠ.ΠΟ.Α./ΓΡ.ΥΠ./Κ.Ε./20/9-7-2014 απάντηση του τότε Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Κ. Τασούλα στη Βουλή σε ερώτηση, όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων:‘… Ο λόφος Μαγούλα στην βόρεια πλευρά της Κυνόσουρας , όπου βρίσκεται ο Τύμβος των Σαλαμινομάχων, αποτελεί κηρυγμένο Αρχαιολογικό χώρο από το 1965…’
Σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις το Υπουργείο Πολιτισμού δια των Υπουργών Πολιτισμού αναγνώρισε, αναφέρθηκε ρητά και ονόμασε τον εν λόγω λόφο ως ΤΥΜΒΟ ΤΩΝ ΣΑΛΑΜΙΝΟΜΑΧΩΝ.
Προκαλεί συνεπώς απορία και έκπληξη αν σήμερα η πάγια και διαχρονική θέση του Υπ. Πολιτισμού έχει διαφοροποιηθεί.
Αν ισχύει κάτι τέτοιο και επειδή το Κράτος έχει συνέχεια, θα πρέπει να μας γνωστοποιηθούν άμεσα τα νεότερα εκείνα στοιχεία που έχουν προκύψει και τεκμηριώνουν την διαφοροποίηση αυτή. Επειδή, όμως, δεν έχουν υπάρξει νεότερα στοιχεία, χρησιμότερο όλων θα ήταν η Πολιτεία δια των νομίμων και αρμοδίων εκπροσώπων της να εκπονήσει ένα πρόγραμμα εκτεταμένων ανασκαφών τόσο στον χώρο του Τύμβου όσο και στον ενάλιο χώρο του όρμου της Κυνόσουρας, κάτι που μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει και που αποτελεί πάγιο αίτημα του Δήμου Σαλαμίνας.
Επί της επιστημονικής τεκμηρίωσης του Τύμβου των Σαλαμινομάχων σύμφωνα με την μελέτη της κ. Εύης Μικρομάστορα, Αρχαιολόγου (ΜΑ), μέλος της Ομάδας εργασίας για την Ανάδειξη και την Αξιοποίηση των Αρχαιολογικών και Μνημείων του Δήμου Σαλαμίνας:
‘Περί του Τύμβου των Σαλαμινομάχων, Ανασκαφικές Έρευνες και Δεδομένα
Ο λόφος Μαγούλα στο ακρωτήριο Κυνόσουρα, στην βόρεια κλιτύ αυτού, έχει αποτελέσει σημείο αναφοράς και έρευνας ήδη από το 1819(W.Gell). Αναφέρεται δε και στους χάρτες Leake (1841) & Kaupert (1900). Το 1927 δε ο Λυκούδης Σ. αναφέρεται σε μια έρευνα από Αυστριακούς αρχαιολόγους το 1856 κατά την οποία εντοπίστηκε μια στρώση από τέφρα οστών.
Γ. Παναγόπουλος: Τώρα είναι η ώρα να πάρει ο καθένας ξεκάθαρη θέση. Εμείς θέλουμε την Πολιτεία δίπλα μας στον αγώνα μας αυτό για την προστασία της Ιστορίας του τόπου μας. Ακόμη όμως και αν δεν την έχουμε, να γνωρίζουν καλά όλοι ότι εμείς θα συνεχίσουμε, έστω και μόνοι μας, ΜΕΧΡΙ ΤΕΛΟΥΣ.
Πολύ αργότερα η Αρχαιολογική Υπηρεσία διενεργεί δοκιμαστικές τομές και μικρής έκτασης ανασκαφές το 1965, 1976, 1980 και 1981 με αποτέλεσμα τον εντοπισμό τυμβοειδούς τεχνητού εξάρματος στην κορυφή του λόφου. Το τεχνητό αυτό έξαρμα είναι δομημένο από πώρινους λίθους και συμπληρωμένο από άφθονη λατύπη πάχους 0,50 μ.,υπό αυτής έως τον βράχο πάχους 0,30μ.,εντοπίστηκαν πήλινα θραύσματα από χρηστικά αγγεία Προϊστορικών Χρόνων καθώς και θαλάσσια όστρεα. Η λατύπη όπως αναφέρει ο Πιτερός Χρ. ανασκαφέας κατά 1980 προέρχεται από λατομείο που υπήρχε κοντά στον τύμβο και χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του. Η σωζόμενη τεχνητή επίχωση είναι 0,90μ., από ανάμικτο ασπρόχωμα και σκουροκόκκινο χώμα.
Κατά την ανασκαφική διερεύνηση του 1976 αποκαλύφθηκε τμήμα της κυκλικής λίθινης κατασκευής του τύμβου με διάμετρο 20μ. Στην βόρεια κλιτύ του λόφου έχουν εντοπιστεί ταφικοί περίβολοι καιταφικές πυρές, τις οποίες ο Ζορίδης το 1976 τις τοποθετεί χρονολογικά την περίοδο της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας (αρχές του 5ου π.Χ.αι.).
Οι νεώτερες έρευνες (Κάττουλα, 2006) απεκάλυψαν σε βαθύτερο επίπεδο από την προηγούμενη έρευνα του 1976, ορθογώνιο λάξευμα ταφικής πυράς στον πυθμένα της οποίας εντοπίστηκαν οστά και κάρβουνα καύσης και ληκύθιο και θραύσματα μελαμβαφούς τριφυλλόστομης οινοχοήσκης του τελευταίου τέταρτου του 5ου π.Χ. αι. νότια δε της ταφικής πυράς εντοπίστηκε έτερη λήκυθος χρονολογικά αναγόμενη την περίοδο 475–450 π.Χ. Στην ανατολική πλευρά του τύμβου κατά το 1965 ερευνήθηκε εκτεταμένο νεκροταφείο, εντοπίστηκαν αρχικά 8 τάφοι, ενώ το 1976 ήρθαν στο φως άλλοι 63 τάφοι σε μια έκταση 576 τμ.
Οι τάφοι είναι σαρκοφάγοι, κτιστοί κιβωτιόσχημοι, λακκοειδείς και μερικοί εγχυτρισμοί (ταφές σε πήλινα αγγεία) και σύμφωνα με τα κτερίσματα χρονολογούνται τον 4ο π.Χ. αι.
Δεδομένων των αποκαλυφθέντων στοιχείων οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι στον εν λόγω χώρο έχουν εντοπιστεί ταφές, οι οποίες χρονολογικά εκτείνονται από τις αρχές του 5ου π.Χ. έως και τα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα. Στη δυτική πλευρά δε του λόφου έχει εντοπιστεί ισχυρός τοίχος όπως αναφέρει ο Πιτερός καθώς και λατομείο πωρόλιθου από το οποίο χρησιμοποιήθηκε υλικό για την κατασκευή του τύμβου. Ημοναδική τεχνητή κατασκευή σε όλη την περιοχή σε περίοπτη θέση , στην είσοδο του νησιού, ορατή από την Αττική γη, η διαχρονική χρήση του χώρου ήδη από τους Προϊστορικούς χρόνους οδήγησαν στα βήματα του χαρακτηρισμού Τύμβου των Σαλαμινομάχων.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουν διενεργηθεί εκτεταμένες και συστηματικές ανασκαφικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή του λόφου Μαγούλα εξαιτίας ίσως και του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, ώστε να οδηγηθούμε σε ασφαλή συμπεράσματα όσον αφορά τον ακριβή χαρακτήρα του, όμως πρέπει να ληφθεί υπόψιν η πιθανότητα νεότερων επεμβάσεων από τους κατοίκους, οι οποίες να αλλοίωσαν την γεωμορφολογία (π.χ. αγροτικές εργασίες όπως αναφέρει ο Βελτανισιάν Π.) καθώς και η περίπτωση λαθρανασκαφών (ωχριούσαν στην περιοχή τον προηγούμενο αιώνα).
Η ανασκαφική έρευνα έχει ανατρεπτικό χαρακτήρα. Η περιοχή έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογική ζώνη Α, αδόμητου χαρακτήρα και απολύτου προστασίας.
Ο λόφος Μαγούλα φωνάζει την ιστορία του και κανείς δεν μπορεί να την αμφισβητήσει. Οφείλουμε να προστατέψουμε, να αναδείξουμεκαι να αντικρούσουμε τις νέες επιθέσεις των «Περσών» ειδικά όταν προέρχονται εκ των ημετέρων.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Βελτανισιάν Π. 2011: «Οι μεταβατικές οικογένειες ημινομάδων ποιμένων του οροπεδίου της Ζήρειας Κορινθίας στη Σαλαμίνα. Βοιδηλαίοι, Καλυβαίοι, Μαυρονασαίοι,Τσεκουραίοι», Βάκιλος 4,68–77.
Δεκουλάκου Ι.2003: «Ανασκαφικές έρευνες στη Σαλαμίνα» στο Ε. Κονσολάκη – Γιαννοπούλου (επιμ.), Αργοσαρωνικού, Πόρος 26–29 Ιουνίου 1998, τόμος Β, Αθήνα. Ζορίδης Π.2008: «Μέγαρα» στο Α. Γ. Βλαχόπουλος (επιμ.), Αρχαιολογία, Εύβοια και Στερεά Ελλάδα, Αθήνα.
Κάττουλα Τ. 2006: «Σαλαμίνα», ΑΔ 61, 229-230 Κάττουλα Τ.2013: «Ευρήματα Ναυμαχίας .Τα αρχαιολογικά τεκμήρια της ναυμαχίας της Σαλαμίνας», Η Νέα Σαλαμίνα , αριθμός φύλου 290,Νοέμβριος 2013.
Λυκούδης Σ.Ε.,1927: «Αιγαίον», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Β, Αθήνα . Πιτερός Χ. !980: «Τύμβος Σαλαμίνας», ΑΔ 35,91 Τσαραβόπουλος Α, 1981: «Κοινοσούρα (Τύμβος Σαλαμινομάχων)» ,ΑΔ 36, 64–65 Τσιρβάκος Η. 1967: «Σαλαμίς.Β.Ανασκαφαί», ΑΔ 22,144-146 Gell W. 1819Q The itinerary of Creece containing one hundred routes in Attica, Boeotia, Phocis, Locris and Thessaly, London.’
Ο Δήμος Σαλαμίνας θέλει δίπλα του την Πολιτεία στην προσπάθεια του για προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, την στιγμή μάλιστα που ήδη προσέφυγε στο ΣτΕ κατά απόφασης του ΥΠ.ΕΝ περί έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ναυπηγικής μονάδας που βρίσκεται στην Α αρχαιολογική ζώνη και την στιγμή που πληροφορούμαστε ότι ‘…θα εξεταστούν και δύο ακόμη φάκελοι, που αφορούν στην ανανέωση περιβαλλοντικών όρων δύο ναυπηγείων που δραστηριοποιούνται στην ίδια περιοχή (η από 5.10.2020 απάντηση της Υπουργού Πολιτισμού κ.. Λ. Μενδώνη στην με αρ. πρωτ. 9378/9.9.2020 ερώτηση με θέμα‘Σχετικά με την επέκταση του διαλυτηρίου πλοίων στην Κυνόσουρα Σαλαμίνας μέχρι το 2052’της Βουλευτού κ. Φωτεινής Μπακαδήμα).
Για το θέμα αυτό έχω ήδη αποστείλει από τις σχετική επιστολή ζητώντας διευκρινήσεις τόσο από την Υπουργό Πολιτισμού κα. Μενδώνη στις 29.10.2020 όσο και από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής στις 30.10.2020 και εκφράζοντας την πάγια και απολύτως αρνητική θέση του Δήμου μας. Ήδη απέστειλα σχετική επιστολή στους Έλληνες Ευρωβουλευτές καλώντας τους να θέσουν στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το θέμα της προστασίας του αρχαιολογικού χώρου και του ελέγχου αν τηρούνται οι διεθνείς συμβάσεις (όπως ‘Σύμβαση για την προστασία της Αρχαιολογικής κληρονομιάς, Λονδίνο 1969, ‘Σύμβαση για την προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ευρώπης’, Γρανάδα 1985, ‘Σύμβαση για την Προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς’, Βαλέτα 1992, ‘Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο, Φλωρεντία 2000 κ.α.)
Ενημέρωση Ευρωβουλευτών για τον αρχαιολογικό χώρο
Την 2η Νοεμβρίου 2020, ο Δήμαρχος Σαλαμίνας απέστειλε ηλεκτρονικό μήνυμα προς τους Έλληνες Ευρωβουλευτές συνοδευόμενο με γραπτή επιστολή αναφορικά με το ζήτημα της προστασίας του αρχαιολογικού χώρου της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας.
Τίθεται λοιπόν υπόψιν των 19 Ελλήνων εκπροσώπων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η σαφής ενημέρωση του Δήμου μας περί αναλύσεως των λόγων που αποσκοπούν στον τερματισμό της αλλοίωσης, εκμετάλλευσης, κακομεταχείρισης και τέλος της ασέβειας αυτού.
Οι παραλήπτες Ευρωβουλευτές, μεταξύ άλλων αξιωματούχων, είναι αυτοί του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, της Προοδευτικής Συμμαχίας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, της Ευρωπαϊκής Ενωτική Αριστερά καθώς και εν συνέχεια Ευρωβουλευτές εκλεγμένοι με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας
και των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών.
Διεκδικούμε αυτό που μας αξίζει. Προσπαθούμε με πράξεις.
Η επιστολή προς τους Έλληνες Ευρωβουλευτές.
Αξιότιμε κύριε Ευρωβουλευτή,
Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.), σύμφωνα με τους ιστορικούς, είναι το μεγαλύτερο πολεμικό γεγονός της Παγκόσμιας Ιστορίας. Για πολλούς είναι η «γενέθλια ημέρα της Ευρώπης» και η γενέθλια ημέρα της Δημοκρατίας, όπου η ενότητα των Ελλήνων νίκησε τους βαρβάρους και η δημοκρατία τον απολυταρχισμό.
Ο χώρος που συντελέστηκε η ναυμαχία ευρίσκεται στα ανατολικά παράλια της νήσου Σαλαμίνας και περιλαμβάνει τη χερσόνησο της Πούντας, όπου βρίσκονται τα ερείπια της Αρχαίας Σαλαμίνας, το αρχαίο λιμάνι των Αμπελακίων, από όπου απέπλευσε ο ελληνικός στόλος και τη χερσόνησο της Κυνόσουρας, όπου στήθηκε το τρόπαιο της νίκης των Ελλήνων και υπάρχει ο Τύμβος των Σαλαμινομάχων.
Η εν λόγω περιοχή συμπεριλαμβανομένων των νησίδων Ψυτάλλειας, Αταλάντης, Αγίου Γεωργίου και των όρμων Αμπελακίων και Σεληνίων, έχει χαρακτηρισθεί ως «αρχαιολογικός χώρος και ιστορικός τόπος… για να προστατευθεί από απειλούμενες ριζικές επεμβάσεις που θα εξαφάνιζαν κάθε στοιχείο ιστορικής μνήμης» (ΦΕΚ 305 τ. Β’ 26-05-1982).
Επιπλέον, ο Τύμβος των Σαλαμινομάχων στην Κυνόσουρα από το 1966 (ΦΕΚ 429 τ. Β’ 08-07-1966) και η αρχαία Σαλαμίνα στην Πούντα από το 1969 (ΦΕΚ 84 τ. Β’ 05-02-1969) έχουν κηρυχθεί «ιστορικά διατηρητέα μνημεία».
Το 1992 (ΦΕΚ 104 τ. Β’ 17-02-1992) στην Πούντα και το 2001 (ΦΕΚ 1459 τ. Β’ 26-10-2001 και ΦΕΚ 1324 τ. Β’ 11-10-2001) στην Κυνόσουρα καθορίσθηκαν ζώνες Α’ απολύτου προστασίας και Β’ προστασίας στη στεριά καθώς και η θαλάσσια περιοχή γύρω από αυτή.
Σε αυτές τις περιοχές, πρόσφατα, εγκρίθηκε μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για διαλυτήρια πλοίων (αρ. απόφασης ΥΠΕΝ/ΔΙΠΑ/68813/4143/20-07-2020).
Είναι καθήκον μας να σας ενημερώσουμε για την απογοητευτική κατάσταση που επικρατεί σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο που αναφέρουμε παραπάνω.
Σε αυτές τις προστατευόμενες εκτάσεις στην Κυνόσουρα είναι ενεργές ναυπηγικές εγκαταστάσεις οι οποίες βρίσκονται σε επαφή με τον Τύμβο και αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά του φυσικού και αρχαιολογικού τοπίου.
Ο Τύμβος, που έχει την παγκόσμια πρωτοτυπία να αποτελεί ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ, στραγγαλίζεται κυρίως από τις ναυπηγικές εργασίες, την υποβάθμιση του γύρω φυσικού τοπίου και της μεγάλης αλλοίωσης της εικόνας του όρμου προς Βορρά.
Ο αρχαιολογικός χώρος έχει σοβαρά προβλήματα και έχει υποστεί πληγές τοπιακές ή ασύμβατων χρήσεων. Η ρύπανση είναι μεγάλη με τα ναυάγια και τα σαπιοκάραβα να συμπληρώνουν μια απογοητευτική εικόνα.
Η ίδια κατάσταση επικρατεί και στην απέναντι περιοχή (χερσόνησο Πούντας), όπου δραστηριοποιούνται ναυπηγεία εντός αρχαιολογικής ζώνης Β’, τα οποία επεκτείνονται με επιχωματώσεις εντός της θαλάσσιας ζώνης, αλλοιώνοντας ανεπανόρθωτα τον αρχαιολογικό χώρο.